Sadik Krasniqi: 2021

Montag, 21. Juni 2021

Sythat metaforik si ajkë poetike

Sadik Krasniqi

Arif Bozaci - Bozaxhi, „Kambanat e diellit“, botoi: „ Lena Graphic“, Prishtinë 2019

Shkruan: Sadik KRASNIQI

Libri më i ri me poezi "Kambanat e diellit“ i poetit Arif Bozaci-Bozaxhiut, konsiston në vazhdën e vlerave të larta të poetikës së veçantë të këtij autori. Poetika e këtij libri është tërësi metaforike.

Konstruktin vargor të Bozaxhiut e cilëson elipsa. Këto elipsa janë sytha metaforik.
Themi se janë sytha metaforik, nga se çelen për së brendshmi, rrinë të tillë pa u bërë fletë as degë, por mbeten gjithmonë sytha që mos t'i vyshkë asnjë stinë. Andaj këta sytha metaforik me një hijeshi perj brilandi sikur kanë vetëm një stinë, atë të pranverës.

Poezitë e Arifit janë miniatura poetike. Këto miniatura poetike me aq dendësi figurative, goxha u përngjajnë haikut japonez, megjithëse dendësia emocionale që rrjedh nga ky figuracion, nuk bie me lëshuarjen e frymës si ofshamë në vargun e fundit, si te haiku, por kjo dendësi emocionale mbahet në tërë poezinë. Poezitë e këtij poeti janë të çuditshme, si vazot e mistershme që rrezatojnë bukurinë e të pikturuarit për së brendshmi. Tekstin poetik ky autor, e shkruan me dashurinë, përqëndrimin, durimin, e delikatesën e një piktorit që gjakon vizatimin e një dege ulliri në kokërr orizi.

Arif Bozaxhiu nuk ka shkruar shumë libra, e në fletët a tyre pak librave nuk ka poezi të gjata. Intenca e këti poeti është esenca estetike. Esencën estetike ky poet e realizon përmes dendësisë së figuracionit poetik. Inventari figurativ te ky poet është ai simbolik, metaforik, metonimik, që përmes kontrasteve, oksimeronit dhe formave të ndryshme krijon gjetje te bukura poetike.

Situatat, gjendjet , ngjarjet, imazhet, përjetimet përmbrenda motiveve dhe temave të këtij autori janë sublimacione të shprehura me një subtilitet që mahnit çdo lexues.

Eugjenika e vargjeve të tij ka refleksione nga një urti antike, shenjtërie,empirike, diskursive, të gjitha këto të inkorporuar në një erudicion dhe intuicion prej një poeti të vetëdijshëm për misionin e tij.

"Për me qenë poet , mjafton shpesh herë me i besuar artit, duke ia dhuruar jetën kultit të tij“, thotë Arshi Pipa. Këtë kredo e ka edhe Arifi, të shoqëruar edhe me dhunti kreative.

Te ky poet poezia nuk improvizohet, por „arti i poezisë ndodh" siç thotë Vhistler.

Arif Bazaxhiu njëkohësiht shkruan në dy gjuhë, në gjuhën atnore-turqishte dhe në atë amnore- shqipe, andaj kontributi i tij ështe edhe përafrimi i këtyre dy kulturave të atdheut të tij Kosovar. Në këtë formë të të shkruarit dygjuhësisht është edhe libri më i ri “Kambanat e diellit“, por ky libër shoqërohet edhe me poezitë e përkthyera në gjuhët angleze , gjermane dhe frënge si dhe disa vështrime kritike të disa njohësve të poezisë së këtij autori, që njëheri janë poetë të shquara të letërsisë shqipe.

Libri i ri "Kambanat e diellit“, që është njëheri libër jubilar në shtatëdhjetë e pesë vjetorin e moshës dhe pesëdhjetë e pesë vjetorin e krijimtarisë së tij ( ky detaj evidentohet edhe i shkruar brenda librit), fillon me një rekuiem elegjiak kushtuar dhimbjes së zemrës për të birin e vdekur në lulen e rinisë. Duke lexuar poezinë "Pika shiu“ të vënë në kornizë, siç vihen në kornizë portretet e më të dashurve që i takojnë botës së matanshme, na rikujtohen edhe poetët e tjerë që patën të njëjtën tragjedi të fatit si ky poet , Ali Podrimja, Zija Çela, Visar Zhiti, Flutura Açka e të tjerë.

Edhe poezia "Pika shiu“ kushtuar Bylentit, është njëra ndër poezitë më të bukura të këtij autori siç janë "Lum Lumi“ dhe "Për dashurinë shkruhet pas vdekjes„ veprat më kulminante të Podrimjes e Çelajt. Kjo poezi e këto vepra janë dhimbje estetike.

Në këtë kontekst të dhimbjes së madhe në një rast Zija Çela thotë: "Dhimjba është këtu brenda, është bërthamë rrufeje, që kthehet në energji duke ndërruar trajta“.

Edhe te Arif Bozaxhiu kjo "energji rrufeje“, sublimohet në një lapidar elegjiak. Në këtë poezi gërshetohet, misteri, enigma, sekreti, mistika, kozmikja , religjioni përmes transcedentales metaforike.

Yjet ma zbuluan edhe një sekret
se feja ime është vetëm buzëqeshje
e zotin e kam dëshmi tëfrymëmarrjes
ai më mësoi edhe një madhështi,
shpirti i zogut të gjakut tim është
dashuria.
(Pika shiu)

Kjo poezi është një metapoezi, që vëhet si paratekst poetik i përmbledhjes dhe simbolikisht mbyllet në kornizë si sugjerim lexuesit , se në këtë libër duhet hyrë me kujdes dhe me dinjitet siç duhet hyrë në një shtëpi që ka krahas gëzimit edhe pikëllim.

Meditacioni lirik i këtij libri lind nga motive, ide e tema të ndryshme që procedohet si strukturë simboliko-metaforike. Simbolet që defilojnë më së shpeshti në poezitë e këtij libri janë: korbi, dielli, deti, zogu, guri, toka, fara, ëndrra, çelësi, drita, stina, flutura, loti, gjethi, hija, ylli etj.
Ndërsa metaforat : shpirti i zogut, zogu i gjakut, nata e lumit, çelësi i shpirtit, kallja e heshtjes, kufijtë e ajrit, , dënesje fluture, ëndrra e verdhë, zog vjeshte, derë e vdekjes, dëshirë shiu, ozon i djegur, gjelbërim i shëmtuar, prush deti, pranverë e ëndrrës, balet mjellme, pesha e vetmisë, galeri yjesh, ëndërr shiu, simfoni yjesh, lule fjalësh, agim yjesh etje.

Duke evidentuar arsenalin simbolik e metatoforik të këtyre poezive, mund të konstatojmë se strukturën poetike të poezisë së këtij libri e përbëjnë simbolet konstante të letërsisë shqipe ndërsa metaforika është tërësisht kontekstuale pra auteriale dhe unikate.

Me anë të këtyre simoleve dhe metaforave përmes kontrastives, poeti krijon gjendje, ngjarje, fenomene e pamje estetike që lënë mbresa tejet të thella te recepienti.

Arif Bozaxhiu është ekzemplar i një krijuesi të dinjitetshëm, prej një atdhetari të njerëzishëm.

Këtë etikë të tij s'mund ta shmangim gjatë leximit të këtij libri, nga se poezinë e tij kushtuar fëmijëve të Jasharëve e zë kryevendi, pra si poezinë e parë. Aktit të martirizimit heroik të kësaj familjeje, poeti i bën një lapidar poetik. Me një mjeshtri prej demiurgu këtij akti i jep
përmasa kozmike. Interpretimi më i bukur dhe më i saktë i kësaj poezie është vetë poezia:

ZARFI

kur në sytë e zogjve
korbat shuanin etjen,
një fëmijë nga Prekazi,
deshi t'ia dërgojë
një letër diellit..!
asnjë zarf nuk e zuri
letrën e përgjakur.

Çka t'i heqet a t'i shtohet kësaj poezie?! Asgjë s'mund t'i hiqet as t'i shtohet, mësa t'i heqet a t'i shtohet një pikë gjaku lirisë së Kosovës, atij gjaku të shenjtë i derdhur nga këta fëmijë e kjo familje. Sepse po ju heq ose ju shtua diçka, shëmtohet poezia dhe liria. Andaj këtë poezi duhet lexuar me një minutë nderimi si para varrit të Adem Jasharit.

Arti poetik i Arif Bozaxhiut është art i nivelit të lartë, poezitë e tij janë meditacione të mendjes me imagjinatë të bujshme. Ky poet bën metamorfozime mahnitëse nga konkretja në abstraketen, nga e logjikshmja në absurden, nga realja në surrealen, nga imazhi në mirazh.

Një flutur dhe një zog
m'i vëzhgojnë
ëndrrat
edhe dielli
në sytë e zogut
(Dielli pi ujë në sytë e zogut)

Në opusin poetik të Bozaxhiut vend dominant zë kontrasti metaforik, me anë të së cilit pozitë e këtij poeti janë kristomaci të letërsisë shqipe.

Tek ky libër gjejmë edhe elemente, që rrall hasen në poezinë aktuale shqipe, siç është kuptimi analogjik por me nuancë dashurie e adhurimi si te poezia "Zot“ ku poeti shprehet:

Dashurinë që e kam
për ty
o zot
është një gram
më e rëndë
se gjithësia
(Zot)

Arif Bozaci- Bozaxhiu i zë lehtë shenjat që e frymëzojnë, por ato shenja gjithherë janë delikate si fluturat, andaj edhe poezia e tij ka një elegancë prej simfonie solemne.
Sidomos kjo elegancë vjen si një shprejhe në tematikën e erosit, sytë e Mona Lizës thotë poeti janë simfoni yjesh, ndërsa buzëqeshja në fytyrën e saj është muzikë që shurdhoi Bethovenin.

Poeti ka kohë që jeton dhe krijon në mërgim, këtij ambienti si çdo krijues nuk mund t'i shmanget me indiferencë. Duke bërë shpirtëzimin e gjërave na jep gjendjen subjektive plot ngjyra emocionale.

Të kujt janë
këto këpucë
që tërë natën e lume
qajtën në pragun e shtëpisë.
(Këpucët e tij)

Kështu shprehet në një poezi kushtuar krushqve mërgimtarë.

Përgjithsisht poezitë e Arifit janë poezi që kanë ngjyrën e ambientit, të kohës, ndjeshmërinë e njerëzve, të reflektuar çiltërisisht te poeti. Poetika e Bozaxhiut është tejet konotative dhe transkodimi i saj mund të bëhet vetëm nga një lexues model si ai semiotik i Ekos. Poezia e Arif Bozaxhiut është botuar në shumë antologji shqipe, por edhe botërore, është përkthyer në gjuhët e kulturave të mëdha evropiane. Poeti është lauerat i çmimeve më të larta letrare të vendit por dhe ato internacionale. Duke pasur parasysh këto suksese, lirisht mund të themi se ky autor tashmë është emër i majave të poezisë shqipe, por edhe i ndërkombëtarizimit të saj në saje të vlerës universale të artit të tij.

Këtë vështrim tejet modest krahasuar me artin e poezisë së këtij poeti,do e kisha përfunduar me një thënie të poetit Agim Deva nxjerr nga poezia e tij, që është në këtë libër e që i kushtohet autorit të këtij libri: "E paska pasur fatin e fortë“- thotë ai për autorin. E që unë do thosha, vërtet Arif Bozaci-Bozaxhiut paska pasur fatin e fortë, nga se qenka lindur me këmishën e fatit prej poeti.

E gëzoftë këtë këtë këmishë poeti e letërsia!...

Nidda, koha e Pandemisë, korrik 2020

Shumëkuptimësia semantike e semiotike e një libri

Arif Molliqi, “Si kripën të kam dashtë“, botoi Shtëpia Botuese, “Armagedoni“ Prishtinë, 2018.

Shkruan: Sadik KRASNIQI

Vetë qasja ndaj një libri, që shquhet për vlera të larta artistike, tek qasësi krijon një akt të veçantë. Ky akt i veçantë ka një nuancë të një shqetësimi estetik. Shqetësimi estetik lind nga preokupimi se a do arrihet kapja e të gjithë kompleksitetit semantik e semiotik të domenit letrar të librit në dorë. Shqetësimi estetik gjithsej si kënaqësi estetike është prezent si te recipienti, por para tij edhe tek vetë krijuesi. Shqetësimi estetik, si synim për të arritur bukurinë artistike përmes poezisë nga ana e krijuesit e vënerojmë edhe te autori i librit me poezi “Si kripën të kam dashtë“. Arif Molliqi këtë nuancë emocionale e shfaq njëherazi edhe si

akt krijues pra përmes vargjeve:
sërish u dashtë ta ha gjuhën
gjaku më shkoi gojës
duke përtypur fjalët
që të flasë bukur
(faqe 18)

Këtë shqetësim estetik, bukur e estetizon poeti përmes këtyre vargjeve të kësaj poezie e cila tërësisht është metaforike dhe me shumë kuptimësi. Opusi letrar i Arif Molliqit në të gjitha gjinitë e letërsisë shquhet me ritmin konstant të vlerave tashmë të konsoliduar. Ky autor është emër i suksesshëm i letërsisë shqipe që krijohet në mërgim, por gjithsesi edhe i letërsisë së përgjithshme shqipe.

Libri më i ri me poezi “Si kripën të kam dashtë“ shënon një vijimësi të poetikës së veçantë të këtij autori. Vetë titulli i këtij libri është një sintagmë metaforike e njëkohësisht edhe arketip metaforik. Sintagma „Si kripën të kam dashtë“ duke u përbërë nga simboli konvencional “kripa”, lidhëzën “si” dhe foljen “të kam dashtë” krijohet një metaforë esenciale e estetike. Kripa nuk është nuancë, por është thelbi, tharmi i shijes jetësore. Ky titull është një ambiguitet poetik e në të njëjtën kohë një prolepse që merr edhe karakter kryetipor. Titull i menduar mirë, e që vlen në një farë mënyre si shenjë drejt hyrjes në dekodimin e „ezoterikë“ poetike të këtij libri.

Librin „Si kripën të kam dashtë“, poeti e organizon në pesë nënndarje të paraprirë me një poezi si paratekst. Kaptinat ndarëse po ashtu emërohen me togfjalësha që kanë diskurs poetik dhe tingëllojnë bukur si “Përsëritje e papërsëritur“, “Si kripën të kam dashtë“, “Për dhimbjen ka prova“, “Fshati me një refugjat“ si dhe “Mjegull në kryeqytet“.
Librit i prinë poezia “Kronika e një fotografie“ që është një lirikë ndërtuar mbi soditjen e një fotoje si palimpsest që shfaq ndjeshmëri e ndjenjëshmëri përmes imazhit si kujtim.

tani kur ta shihni fotografinë
me borën e bardhë mbi kokë
që nuk shkrihet as në verë
që nuk i shkrihet as kur bën vapë
as kur nga pemët bien frutat e mërdhita.
(faqe 5)

Në këtë poezi pararendëse vërehen ngjyrat nostalgjike e melankolike për fëmijërinë, shoqërinë dhe vetë jetën.

Cikli i parë “Përsëritje e papërsëritur“ përbën nëntëmbëdhjetë poezi me motive përafërsiht të njëta. Cikli fillon me poezinë “Vrasja dhe vdekja e Lumëbardhit“ një ndër poezitë më të bukurat të këtij cikli, në të cilën ngërthehen një mori shprehjesh poetike, përmes së cilave poeti shfaq raportin e tij njerëzor ndaj një lumi që shterohet tmerrshëm nga faktori njeri. Në këtë poezi kemi një melankoli emocionale e njëkohësisht edhe revoltuese të shprehura për mes ironisë metaforike. Në poezinë “Vrasja dhe vdekja e Lumëbardhit“ gjejmë një imazh të këtij lumi të ilustruar mjeshtërisht përmes figurave poetike adekuate dhe befasuese duke nisur me animizmin e lumit siç tregojnë vargjet:

mbanë buzët në lumë ka etje
rrapin me hije e kishin lënë të pagojë

Ndërsa duke përfunduar në animalizëm të njeriut-shkatërruesit, këto dy figura i shoqëron me një ironi maksimale: “Kështu ndodh kur katërkëmbëshit flasin dhe veprojnë”, (faqe 9).
Poezia e radhës “Përsëritje e papërsëritur“ është një imazh abstraktit i realizuar përmes një poetike të metaforave kontekstuale si përfytyrim ngjyrimi. Metaforat, lavra e kuqe, drita të kuqe, bukë e kuqe, terr i kuq, borë e kuqe, krimb i gjakut, sikur asociojnë në një situatë, gjendje e imazh makaber. Një ndër poezitë me vlerë emblematike është poezia “Në hirin e tokës së djegur“. Poezia “Në hirin e tokës së djegur” është një lloj Kartargjene e poezisë “Toka e shkretë“ e Tomas Eliotit. Se bukuritë poetike koincidojnë tregon përafria figurative e imazhiste e kësaj poezie me poemthin e eliotas. Molliqi shprehet: “pastaj/ përmortshëm ulurin guri/ bimët nisën të dalin nëpër të qara/ këtu edhe fara ka dhembje/ ...dhe prapë në hirin e zi/ bimë e re mbërthen të dalë”, (Në hirin e tokës së djegur).

Madhështia e kësaj poezie të Molliqit, qëndron tek simbolet konvenciononale si arketipave apokaliptike si guri, hiri, bima e fara. Me të tilla simbole shprehet bukur ky autor siç shpreheshin bukur edhe Ali Podrimja, Azem Shkreli e Din Mehmeti. Edhe te ky poet, këto trope, estetizohen në shërbim të etniciteti si rezistencë dhe ekzistencë.

Në lirikat e këtij cikli, hasim shpesh edhe shqetësimin e poetit në raport me rrethanat dhe rrethin ku ai gjendet. Nga frymëzimet e gjendjes së shqetësuar dalin poezitë, “Asi fundit e as i pari“, “Një kostum evropian“, “Herë kalorës herë i mundur”, “Bardh e zi“,”Kur terrin kemi lënë rrugëve“ etj. Në këto poezi dominon konotativja e figurave që simbolizon gjendjen emocionale të ngrysur si ferri, akulli, terri, ilaçi, frika, akulli, alarmi, shterpësia etj., si dhe metaforat: perdja e zezë, kalorësi i mundur, portret i ngrirë, bukur e egër, hapësirë boshe, pikë vdekësie, farë e mykur, hija e zezë etj. Zymtësia në këto poezi është revoltuese e nuancuar me një fije ironie ashtu si mendimi i Niçes se: “Pesimisti është optimisti i revoltuar“.

Cikli i dytë i titulluar me metaforën që njëhërit bëhet shenjë grafiti i librit, e që vjen nga titulli i një poezie, “Si kripën të kam dashtë“, përfshin kryesisht poezi me tematikë dhe motiv erotik. Erosi si një kryetemë e letërsisë që nga antika, edhe te ky autor kompletohet me një ndjenjë dhe elegancë prej xhentëlmeni. Dashuria në këtë libër poetizohet si pamje, si komunikim po edhe si akt. Vajza, si bukuri fizike, në këtë cikël nuk është akt pozimi si në atelie para piktorit, por është në lëvizje dhe në aktin dashurie. Heroi lirik komunikon me të dashurën përmes letrave të humbura, të harruara, apo të ardhura me shumë vonese. Këto letra brenda përmbajnë mistere ose janë të shkruara me kaligrafi të padeshifrueshme, andaj në to gjithmonë ka një peng që të lë pa frymë.

brenda kishte një mister
një alfabet të papërsëritur
me një kaligrafi të zbehtë që jepte shpirt

(Një ngjarje e vrugët)

Poezitë “Letra e humbur“, “Një ngjarje e vrugët“, “Në ndërrimin e moteve“,“Vajzës që i pëlqente shiu“, “Si me dashtë me përbi dynjanë“, “Më thuaj a të marr për dore“, “Bukuri e egër“, “Si kripën të kam dashtë“, janë plot ndjenja, intime si dhe ritual afshi. Brenda kësaj kaptine janë përfshirë edhe disa poezi që nuk kanë temë dashurie si: “Era e arës së babës“, “Libri i amzës“, “Në kavernat e lirisë“, “Loja e mundimeve“. Këto poezi janë refleksione ndaj situatave dhe ngjarjeve të ndryshme që lidhen emocionalisht me autorin. Si të tilla mbeten mjaft mbresëlënëse te lexuesi, sidomos poezitë, “Era e arës së babës“, dhe “Në kavernat e lirisë“.

Cikli i tretë, “Për dhimbje ka prova“ përmban më së shumti poezi dhe është më personali. Këto duke qenë përkushtime lidhen shumë intimisht me poetin dhe si të tilla dalin përjetime emocionale. Duke i lexuar këto poezi na kujtohet Martin Camaj dhe thënia e tij e famshme: “Me mbetë në za“. Arif Molliqi u bën një vizitë poetike atyre që kanë mbete në za e që janë më të dashurit në afri familjare, vëllai, motra, edhe ish-presidenti Ibrahim Rugova e disa heronj të lirisë së Kosovës si Jusuf Gërvalla, Salih Çekaj etj. Edhe ky poet, përmes këtyre poezive si ai malësori i veriut “thirr para çdo gur varri: ooo (Filan Filani) me emër e mbiemër, se ndoshta, ky za “përshkon prej një jete në tjetrën“ siç thoshte Martin Camaj. Në poezinë: “Zbërtheja vdekjen në adresë të gabuar“ autori transcendon me anën e sentencës metaforike:

ta vura dorën në betonin e ftohtë
larg deri te dielli
flakë më digjej balli
(faqe 65)

Këto poezi përkushtimore janë nga më të veçantat nga se janë skulpturë shpirti i të përkushtuarit. “Kujtimi është e vetmja Parajsë nga e cila s´mund të na dëbojë askush“ thotë Joan Paul, andaj ky kujtim bëhet një pergamenë mbi të cilën poeti i shkruan poezitë e veta si palimpseste melankolike. Ky cikël vazhdon me poezitë me temë nga gjeografia e zvogëluar e atdheut nga klasa politike e Kosovës, ku poeti ironizon karakterin meskin të tyre.
Cikli më me pak poezi është, “Fshati me një refugjat“, me gjithsej tri poezi. Poezitë e këtij kapitulli siç definohet që në titull, janë poezi mërgimtari për mërgimin. Tema e mërgimit është temë e pashmangshme te poetët që jetojnë në mërgim. Motivi nga kjo temë trajtohet edhe tek Arif Molliqi përmes poezisë më të gjatë të këtij libri, “Fshati me një refugjat“. Përmbajtjesorja e poezisë “Fshati me një refugjat“ procedohet në katër nënndarje: “Kapërcimi i kufirit“, “Pres radhën të fotografohem“, “E varur diku“ dhe “Liqeni“.

Kjo lirikë është një rrëfim vetëmevete. E folmja vetëmevete dihet që është një e folme anagogjike si para vetë Zotit. Kjo poezi është një lirikë plot dramacitet të një gjendjeje emocional të ndjeshme plot dilema deri në frustracion. Kjo poezi përmban gjendje, ngjarje dhe imazhe të një të huaji. Duke qenë se pozita e të huajit është një „schicksal“ ose ironi arbitrare e jetës, heroi lirik e ndien veten Sizif, andaj shprehet:

hëna është gozhduar nga një re e dendur
është më e zymtë se buzëqeshja ime
është feneri i fundit që fiket
dhe më thërret të dal në breg
(faqe 93)

Patosi në këtë poezi kontemplohet me figura unikale e personale të metaforave si: qielli i tërbuar, duart e dridhura, feneri i fikur, hëna e gozhduar, qetësi e rrejshme, zjarr i verbër, sytë e ngjalës, frikë e fjetur, ditë shkretinë, etj. “Poezia duhet të ketë një unitet të përkryer“, thotë Blejku andaj edhe kjo poezi katër aktesh është e tillë. Këtij cikli i bashkëngjiten edhe dy poezi të bukura erotike, që nuk kanë lidhje tematike me poezinë paraprake të këtij libri. Variantin e bashkëngjitjes të disa poezive me tematikë të ndryshme në një cikël të përbashkët, në këtë libër, e hasim edhe në raste tjera.

Cikli i fundit i këtij libri: “Mjegulla në kryeqytet“, vë në pah prirjen autorit si një kritik i pakompromis ndaj fenomeneve dhe ngjarje që na rrethojnë në përditshmëri. Molliqi si çdo krijues rreket edhe me tema e motive që kanë të bëjnë me atdheun dhe njerëzit e atdheut në atdhe dhe në mërgim. Këto motive ky krijues nuk i këndon me figura dhe stil anakronik siç bëjnë pjesa dërmuese e poetëve mërgimtarë. Andaj në inventarin e figurave poetike të këtij autori nuk gjen folklorizëm të demoduar me figura konvencionale të bëra tashmë monotone e të bezditëshme si: çifteli, plis, lis e fis. Ky nuk përdor glorifikime të tilla, por ironizon fenomenet meskine që ndodhin në atdhe dhe te bashkatdhetarët e tij. Këtë poeti e bën me një sens estitues përmes poezisë intelektuale, që përkon me formatin posmodernist të letërsisë. Këtë estetikë poetike mund ta gjejmë më së miri në ciklin e fundit të këtij libri e sidomos te poezitë: “Mjegulla në kryeqytet“, “Kryeqyteti i krimbave“, “Kjo kafshë e zezë“, “Politikanët“, “Promenadë verore apo limonadë kulturore“, “Terri është mbret i mërzisë“ etj.

Libri “Si kripën të kam dashtë“, shënon një prurje në letërsinë e këtij autori dhe më gjerë, me tema, motive, figuracion, strukturë, gjuhë dhe stil të lartë estetik. Andaj këtë vështrim për poetikën e këtij libri, do e kisha përfunduar me thënien e një kritiku se poezia e bukur duhet të ketë përmbajtjen që të lë një përshtypje të paharruar sikur deti i bukur. Këto elemente i ka si esencë edhe estetika poetike e librit: “Si kripën të kam dashtë“.

Nida - Gjermani,

Janari i Pandemisë 2020.

Poetika e reflektimeve emocionale

Sadik Krasniqi

Salih H. Haliti, "Merr pak frymë nga fryma ime“ botoi Shoqata e Shkrimtarëve „Jakup Ceraja“ Mirovicë, 2019

Shkruan: Sadik KRASNIQI

Libri i autorit Salih H.Haliti, që po e përurojmë sot, është libri i dytë me poezi pas të parit me titull "Ëndërrim Diellor“ Duke u nisur nga vetë titulli i ibrit "Merr pak frymë nga fryma ime“, titull i formuluar me anë të një fjalie që është njëherit edhe një metaforë poetike.

Fraza titullore, merr pak frymë nga fryma ime, konoton në një raport emocional ndërnjerëzor si domosdoshmëri jete. Nevoja e të marrit frymë nga fryma, realisht tregon një rast akut, por që poeti e shndërron në permanencë jetësie. Të gjithë lënden poetike, poeti Salih Haliti e estetizon përmes situatave, ngjarjve, gjendjeve, imazheve, mirazheve, të gjitha këto si kujtime, përjetime e vizione. Poetika e librit "Merr pak frymë nga fryma ime“ eshtë realizuar përmes një sërë figurash poetike brenda një strukture strofike me vargje të rregullta të rimuara,që tingëllojnë bukur.

Prosedeu i librit është strukturuar përmes tetë nënndarjeve të titulluar bukur metaforikisht si: "Gjëma e gjuhës“, "Kurorë yjesh“, "Në globin e vetmisë“, "Fijet e shpirtit“, “Tingull i mbyllur“, "Tri lule për ty“, " Jargë patriotike“ dhe "Legjendare“.

Cikli i parë "Gjëma e gjuhës“, përfshin poezitë me një tematikë që nga stërlashtësia pellazge, deri tek e sotmja. Cikli fillon me poezinë "Gjëma e gjuhës pellazge“ që është një himn për paragjuhën shqipe. Himn ky me ngjyrime solemne dhe madhështore me përmasa të një gjeografie të gjerë dhe një historie të lashtë: "Kjo gjuhë e bukur dhe e lashtë - gjuhë hjynore e Zotit“, -shprehet poeti.
Në këtë cikël kemi përceptim, reflektim e përsiatje të autorit për situata e çaste të ndryshme në kohë dhe hapësirë. Poezitë të realizuara bukur në këtë kaptinë janë: gjëma e gjuhës pellazge, shkrumb kënge, kur kalërojnë ëndrrat, pikë loti etj.

Poezitë e ciklit "Kurorë yjesh“ janë poezi kryesisht përkushtimore, kushtuar figurave të ndritshme kombëtare si Isa Boletinit, Bec Sinanit, Dem Ahmetit, Shën Nënë Terezës. Azem Bejtës apo siç e quan poeti Princi i Arbanisë, Shaban Palluzhës, Abedin Rexhës, Isbicës, Ramadan Dragës, Miradije Ahmetit si dhe Çamërisë. Duke qenë të ndjeshme këto poezi, shpesh kanë nuanca baladike.

Me gjithë ndjeshmërinë, këto personalitete historike përshkruhen përmes figurave poetike me epitete, krahasime e hiperbola . "Sa herë të dhemb krahrori që të kanë coptuar, klithma jote planetare Godet zemrën e malluar" shprehet poeti për Çamërinë. "Globi i vetmisë“ janë një tufë poezish me ngjyrime të përmallta të një mërgimtari, andaj edhe vetë titujt janë një mveshje e bukur metaforike si, rrugë e humbur, guri dhe rrënjët, vrragë malli, glob vetmie etj.

Këto poezi përmbajtësisht dhe metaforikisht përjetësojnë përmallimin e mërgimtarit. "Fijet e shpirtit“ është një cikëk i bukur erotik. Erosin poeti ia atribuon të rinjve dhe botës së tyre të zhuritur nga dashuria. Koha e dashurisë te këto poezi përjetësohet, që nga koha e dashurisë epike të Penelopës deri te dashuria personale kushtuar gruas. "Tingull i mbyllur“ përbëhet vetëm prej dy poezive , që janë një intermeco me një pamje të bukur nga deti.

"Jargë patriotike“, është cikli i fundit autorial, në të cilin përfshihen poezi me tematikë nga realiteti aktual i njerëzve dhe dukurive të deformuara. Ndaj këtyre fenomeneve të shëmtura autori ka një qëndrim kritik. Kjo kritikë shoqërohet me ironi të thellë deri në parodi.

Pëgjithsisht libri "Merr pak frymë nga fryma ime“ është shkruar bukur, me kujdes dhe një durim prej një poeti të matur dhe të vetëdijshëm për aktin krijues.

Tematika dhe motivorja jane të shumëllojshme. Në këtë libër gjejmë gjetje të bukura poetike të realizuara përmes figurave të ndryshme poetike si: epiteti, krahasimi, personifikimi, metonimia, por më së shpeshti sintagma të bukura metaforike si: shkrumb kënge, gjëma e gjuhës, kurorë yjesh, damar gjaku, eshkë e djegur, ashk shpirti, pikë loti, xixa shprese, glob vetmie, vrragë malli, fije e shpirtit, valle e zjarrtë, ura e ndezur, emblema e rrejshme, kurorë mjegulle etj.

Kjo poetikë semiotike koordinohet bukur në shëbim të semantikës së motiveve dhe temave të lëndës si poezi në këtë libër. Poezia në këtë libër, strukturohet përmes vargjeve të rregullta me një konstante ritmike, kryesisht me vargje të rimuara, të cilat kanë ritëm me intonacion të bukur dhe harmonik. E gjithë poezia e kësaj përmbledhje realizohet më një gjuhë të pasur përmes një leksiku fjalësh mjaft të shumta si nga gjuha e unisuar por edhe nga ajo e gegërishtes.

Kjo larmi tingëllon bukur. Libri "Merr pak frymë nga fryma ime“ karakterizohet edhe për bashkangjitjen e kënges kreshnike "Te kisha e kuqe“, në ciklin e veçantë "Legjendare“.
Këngës kreshnike i paraprin një sqarim autorial i poetit, me të cili na bën të njohur me unikalitetin e këngës që është këngë e kënduar nga Sak Hamit Haliti (gjyshi i poetit ), këngë kjo që është mbajtur në mend nga vetë poeti dhe si e tillë e rishkruar në mënyrë origjinale.

Kënga është tipike nga ato të ciklit kreshnik, me personazhet legjendarë Mujin dhe Halilin dhe bëmat e tyre. Në krahasim me këngët e tjera të këtij cikli, këtu i gjejmë disa veçori të natyrës poetike me të cilat duhet marrë në një rast tjeter, më gjerë dhe më me detaje.

Duke parë pasionin e poetit Halit Hamiti për llojin e këtyre këngëve, si dhe përgjithsisht për letërsinë poullore e asaj artistike të Rilindjes lehtë hetohet ndikimi i poetikës së tyre në poetikën e vargjeve te dy librave të tij me poezi.

Natyrisht që ky ndikim pasuron figuracionin e poezisë te ky autor, por që në të ardhmen me gjithë këtë adhurim ndaj tyre, autori duhet pasur parasysh ngritjen e individualitetit të tij krijues në librat vijues. Për këtë i dëshirojmë shumë suksese poetit!

Panairi i librit Franfurt 2019

19 nëntor 2019

Një libër i pashmangshëm

Shaip Beqiri: Hydra des Zorns - Hidra e mllefit, libër dygjuhësh shqip - gjermanisht, botuar në Cyrih nga Limmat Verlag, përkthyer nga Hans-Joachim Lanksch

Shkruan: Sadik KRASNIQI

Nga përvoja relativisht e gjatë e të shkruarit, jo e shumtë në poezi krahasuar me publicistikën, por tejet e kujdesshme dhe me përkushtim, Shaip Beqiri vjen me përzgjedhjen poetike me titull të veçantë "Hidra e mllefit".
Te ky autor titujt e librave gjithnjë kanë qenë formulime metaforike si:"Fontana e etjeve", "Flatrat e gjymta", "Eklipsi i gjakut", "Rekuiem për veten" dhe "Prangat e praruara". Semantika e tyre, përmes semiotikës, ka shërbyer shpesh si sugjerim drejt qasjes për një lexim dhe interpretim të referencës poetike.
Edhe në këtë libër me poezi sintagma "Hidra e mllefit" është një metaforë – ombrellë, nën të cilën hijezon e gjithë brendësia poetike. Emri hidra, në kontekstin figurativ, është e gjithë ajo që nuk shkëputet, por vazhdohet dhe ripërtëritet si hidra mitike e figurative... Pra te "Hidra e mllefit"mllefi është hidër.
Mllefi tek ky autor është vetëm një ngjyrë nga koloriti i shumtë i një ylberi ndijimesh me nuanca të përshfaqura dhe të përshtresuara bukur poetikisht.
Poeti Beqiri i përket një plejade poetësh të veçantë, që i shquante perceptimi i ndjeshëm ndaj gjërave dhe fenomeneve që u ofronte jeta. Ata i dallonte nostalgjia, delikatesa, rekuiemi, muzika, brishtësia, e herë-herë ruralja e idilikja. Ishin këta poetët që hynë në letërsinë shqipe me poezi plot përmallime, me ngjyrime emocionale të ngrohta deri në nostalgji si: Jusuf Gërvalla, Beqir Musliu, Ymer Shkreli, Rexhep Elmazi, Qerim Arifi, Nexhat Halimi, Abdullah Konushevci e sivëllezërit e tyre, të cilët duke poetizuar ambientin kosovar, lexonin edhe Bodlerin e Kafkën.
Shaip BEQIRI duke pasur elemente të atij stili që ishte për kohën në "trend" ose në rrjedhë, në rrugën e tij poetike kultivoi, thelloi, zgjeroi dhe lartësoi ato nuanca motivore. Tashmë leksiku i tij shprehës është panteonik dhe kontemporan.
Duke lexuar poezitë e këtij libri, me disa nuanca shpesh të zymta, na imponohet të përmendim nobelistin Orhan Pamuk, i cili thotë: "Për të shkruar bukur më duhet të mërzitem, e që të mërzitem shumë më duhet të jetoj...
Ndërkaq te Shaip Beqiri mërzia bëhet art i poezisë së tij të bukur. Tek e fundit mërzia është e njerëzishme, andaj na takon neve njerëzve (pra, lexuesve) e veçanërisht poetëve.
Indicie e kësaj qasjeje si përurim i këtij libri në këtë ambient solemn,* e bën këtë referim më tepër prezantim para kësaj audience, sesa ndonjë analizë të thuktë për të, ngase për një analizë të tillë duhet kohë dhe mund.
Libri "Hidra e mllefit", është proceduar në cikle, të cilëve ju paraprijnë motovargjet e shkruara në kohë dhe për kohëra të ndryshme, ndërsa në krye të librit janë vënë si moto një varg emblematik i Bodlerit dhe vargu i mirënjohur i Lasgushit:
Bukuri! tmerisht e dashur, llaftari! tmerisht e bukur.
Lënda poetike e librit është përshkallëzuar në katër cikle simbolike: "Purpuri i muzgut të mbramë"."Endja galaktikave të dehura", "Rekuiem gjakut të kukullave" dhe „Pëlhura në kryq të bardhë".
Ciklit të parë "Purpuri i muzgut të mbramë" i paraprin poezia e bukur "Zhapëllima" me një diskurs sa poetik aq edhe eseistik. Autori shprehet:

Ky libër nuk është imi
As i dhembjeve të huaja
(***)
Ky libër juaji është përgjithmonë
I dhembjeve të mia të mira
(Zhapëllima)

Në këtë poezi altar poeti rrëfen për të shkruarit e këtij libri dhe gjendjen e vet shpirtërore e emocionale në laboratorin e tij sublim. Në ciklin e parë poeti shpreh raportin e tij njerëzor ndaj të afërmve dhe të dashurve të tij si dhe gjendjen e tij shpirtërore në raport me kohën dhe hapësirën. Në poezitë e këtij cikli, ndër më të bukurit e këtij libri, poeti është një albatros bodlerian dhe një zog nositi lasgushian.

Si do të gdhijë dita jote nesër
Dita e flatrave të mia të gjymta
Shprehet ai në poezinë "Natë e fundit në atdhe".

Poeti me mjeshtëri krijon situata abstrakte dhe absurde të unit lirik me anë të vargjeve mahnitëse:

Në të njëjtën gurrë
Fytyrën tonë të vetme
Me duar të gjymta lamë
(Dytëshori)
ose
Në jetën time të thyeshme
Përnatë kapërcej pragun e ëndrrës
Dhe dal në tjetër planet
(Balasti)

Poezitë e këtij cikli përshkohen me një ndjeshmëri dhe përmallje, andaj shpesh ato tingëllojnë si balada. Poezitë e kësaj kaptine i karakterizon narracioni i pasur, i ndërtuar përmes epiteteve metaforike, të cilat i personalizon duke synuar intimen si: guri (im) i fjalës, flatrave (të mia ) të gjymta, uji (yt) i vdekur etj.
Në ciklin e dytë "Endja galaktikave të dehura" e gjejmë gjeografinë fizike dhe imagjinative të poetit dhe endjen e tij përmes muzgut me busullën e ndryshkur. Endja galaktikave të dehura si diçka kozmike (figura e hiperbolës) katandiset në hyllje (si litotë). Këtë përzvogëlim poeti e shpreh bukur përmes vargjeve:

Pastaj nuk duket asgjë
Nga hija e therrës në prag
(Therra në prag)

Poezia KOSOVA e kësaj kaptine është thurur me një invencion strukturor të një forme akrostiku, që jep mundësi leximi dy variantesh: vetëm vargjet e para me kuptimin e ngushtë akrostik, që më tepër synon formën dhe me lexim të strofave vijues në kuptimin përmbajtësor.
Varianti i parë i formës së akrostikut duket kështu:

K është skeleti i një balade
O është dielli nga i cili kam hequr
S i ngjan gjarprit tënd të zi
O një tjetër diell i fshehur
V jep profilin e një lugine
A janë gjymtyrat e thyera
(Kosova)

Të gjitha këto vargje pasohen me strofa që zgjerojnë kuptimin historik të Kosovës.
Cikli "Endja galaktikave të dehura" shquhet për synimin e poetit për ta kapur dhe trajtuar poetikisht infinitivin ndijor me përmasa universale, është ky cikël i një kozmogonie imagjinative i shprehur bukur me një dendësi figurash.
Poezia "Prapa kulisave të territ", si një ndër poezitë më të bukura dhe gjithsesi antologjike, e thurur me sentenca të bukura metaforike e metonimike, pasqyron një gjendje shpirtërore, por përmes një filli drite kozmike. Në këtë poezi krijohet një harmonizim i shpirtit dhe i kozmosit me një filozofi dhe magji që mund të realizohet vetëm përmes poezisë së bukur nga një poeti i madh.
Dendësia emocionale me një fije zymtësie në këtë poezi është realizuar nëpërmjet pamjes së jashtme dhe gjendjes së brendshme të determinuara reciprokisht.

Kur terri puth me afsh
Fytyrën e lerosur të dheut
Dalin mija pina syskuqura
Dhe enden galaktikave të ankthit
(Prapa kulisave të territ)

Në ciklin e tretë "Rekuiem gjakut të kukullave" humbëtirës, të panjohurës , mospërfilljes, të papriturës dhe fenomeneve të tilla poeti iu qaset me një kundërvënie përmes ironisë. Vetë përbërja e titullit nga fjalët rekuiem si sentiment dhe gjakut të kukullave si ironi, paraqet një kontrastivitet në mes ndijimit dhe të shprehurit. Te këto poezi implikohet empirikja autoriale si rrëfim po edhe si imazh. Referenca poetike në ciklin e tretë na shfaqet si evokim i një kohe të dhembshme, andaj ajo kohë dhe brendësia e saj njerëzore na definohet nga poeti si baladë e çmurosur, grigjë e reve, kornizë e thyer, rekuiem i thinjur. Kjo kohë determinohej nga shtysat ogurzeza që shquheshin me skëterrën e tyre, andaj për Beqirin ajo përcaktohet me: lukuninë, Ballkanin, përplot me këlyshë muzgu, xhelatë të ngopur që e mëtonin apokalipsin biblik. Prosedeu poetik në këtë cikël është i larmishëm dhe karakteristik. Në poezinë "Balada e çmurosur" kemi elemente përshkruese të një ambienti të shndërruar vetëm në një kujtim. Bukuria e kësaj poezie është mbindërtimi i saj si përshkrim mbi arketipin e baladës popullore po përmes një kontemplacioni figurativ:

Një mot vumë urën
Në shpatulla të një lehone
Po lumin kurrsesi ta kalonim
(***)
Kërthiut që çirrej nën urë
Tambël të zi i jepte një valë
(Balada e çmurosur)

Subjekti i poezisë "Xhelati im i ngopur" është përballja në mes të unit dhe atij, përkatësisht në mes të heroit lirik dhe antipodit të tij. Dy anë krejt të kundërta si drita me errësirën, si robëria me lirinë dhe lufta e tyre për ngadhënjim:

Shpiknim kupat me verë qindvjeçe
Për luftën që do të bënim nesër
Deri në të mbramën pikë të gjakut
(Xhelati im i ngopur)

Një fshikullimë ironie vihet në pah tek "Këlyshët në muzg" duke aluduar pafuqinë, mosguximin dhe shqetësimin demagogjik. Të gjitha këto atribute (ç )njerëzore, poeti arrin t´i shprehë bukur me anë të personifikimit:

Ende pa perënduar
Lanë lojën përgjysmë
Dhe zunë të hungërijnë
(***)
Atëherë i zuri malli i parë
Për më të madhin e tyre
Malli për qenin kryeqenin
Që zhgërryhej ndër ne
(Këlyshët në muzg)

Një sintezë me imazhe biblike përmes intonimit baladik e shndërruar në ironi hasim tek poezia "Apokaliptike":

Ra shiu yt i zjarrtë
(***)
Ç´bukuri e tmerrshme
Me gjak të kulluar kukullash
(Apokaliptike)

Apokalipsi në poezinë "Apokalipike"shprehet figurativisht duke krijuar imazh të imagjinuar:

Dhe tash
Ra në ty
Shiu i paralajmëruar me shekuj
　
U derdh rrëkeja e madhe
Me mish e gjak njerëzor
　
Dhe tash
Të mungon sall një valle
Të kapesh me retë
(Apokaliptike)

Duke u nisur nga vetë titulli i cikli përmbyllës i librit "Pëlhura në kryq të bardhë" dhe vargjet pararendëse të këtij cikli "Çdo natë jotja gdhiu/Mbi shtatë shtylla vdekjesh..."jepet aludimi i një atmosfere e imazhi sfidues me nuanca biblike me misticitet të theksuar.
Në këtë cikël gjejmë metamorfoza që krijohen përmes një gjuhe dhe të shprehuri tejet abstrakt. Kemi situata me imazhe të të qenit në mosqenie, të imazhit në mirazh, të ekzistencës në inekzistencë, të realitetetit në irealitet, të faktikes në fiksion etj.
Poezia "Fatamorgana" nuk është vetëm poetizim i një dukurie optike, i një halucinacioni e vegullie, por është një vizion shumë më i thellë, më kompleksiv drejt një abstraksioni të pafund imagjinativ.
Fatamorgana në këtë poezi nuk është vetëm dukuri, por është edhe (mos)qenësi, është mister.
Ky mirazh i abstraksionit meditativ arrihet përmes sentencave dhe gjetjeve të bukura figurative:

Rrotull hijeve të kafazit të zbrazur
Mbyllur në guaskën që u bë këngë imja
Në çastin kur prej urnës së padukshme
U shpërnda hiri im që s´ringjall asgjë
(Fatamorgana)

Në poezinë"E padukshmja"vërehet atmosfera misterioze nga kumti shqetësues, por jo e poetizuar përmes metamorfizimit simbolik të Korbit si te Edgar Allan Poe, por përmes të padukshmes.
Kumti te kjo poezi nuk vjen përmes krrokamës së ko( r)bit, po përmes tingullit të kumbonës si tingëllimë morti.

Dikush tund kumbonën
Pas maskës së tejdukshme
(E padukshmja)

"Nemitja", një poezi që shfaq rrudhjen e qenies nga invazioni dhe kanosja e ardhur nga stepat e djegura.
Kjo poezi ka intonim elegjiak, e ndërtuar me një rimë që tingëllon bukur emocionalisht.

Në grahmën time urdhrin e dhashë me një rrufe
Dhe midis dy gurëve të padukshëm rashë përdhe
(Nemitja)

Poezia refleksive"Cenga" artikulon dhembjen e poetit në mërgim. E gjithë gjeografia e shtetit, një ndër më të bukurit në botë - Zvicrës, për poetin është vetëm një cengë me konotacione të një faculete morti.

Oh, ç´vend mrekullish qenka Zvicra
Që ngre kokën si hidra ime e mllefit
(Cenga)

Poezitë e këtij cikli janë shumë të ndjeshme edhe për faktin që janë të shkruara nga poeti mërgimtar.
E tillë është edhe poezia "Dalbania", ndër më kontemplativet, e shkruar te varri i Xhojsit për Xhojsin, ku vërejmë identifikimin e fatit të kësaj figure me vetë autorin. E tërë kjo poezi është një metaforë.
"Dalbania" është një metapoezi metaforike me një vetëmjaftueshëri zor të zbërthyer semantikisht.

I sapoardhuri vuri qelqin e vogël
Në tekstin e vet të pazbërthyer
(Dalbania)

Libri përmbyllet me poezinë"Gjahu përrallor"që tingëllon si një poezi diskursi programatik, ku
vërehet dendësia aludive për krijuesin dhe krijimin, e shoqëruar me ironifikim përmes sentencave metaforike si:

Në ecjen tonë jermërisht
Duke shkelur padashur njëri-tjetrin
Kapim miza dheu e flutura krahëshkruara
Dhe ua nxjerrim sytë me thonjtë tanë
Duke i lëshuar ndër orbita të tjera
(Gjahu përrallor)

Tërësia e tekstit poetik te ky libër, por edh në tërë opusin poetik të këtij autori është figuracioni tejet i pasur i një harmonie në mes të denotativit e konotativit poetik.
Poetika e Beqirit ndërtohet sipas konceptit të purifikimit gjuhësor si dhe leksikut autorial krejt unikat si: galtina , kulisa, pina, lukunia, zhargina, zhuri, rrëfana, gërrana, ashku, çurgu, çengeli, shtraku, shogur, gorre, rrëzoma, zurkaja, madje sintagmat: tambli i zi, gjarpri i zi, zemra e dheut, sfinksi i therur, asht ziu , therrë në prag e të tjera të ngjashme .
Në saje të imagjinatës dhe mjeshtërisë së përdorimit të tyre, këto fjalë relike bëhen arketipe të mirëfillta origjinale në tërë opusin letrar të këtij autori.
Lënda poetike te ky autor përgjithësisht përshfaqet përmes metaforës. Konstrukti i metaforës në "Hidra e mllefit" strukturohet përmes tri formave, si:
Fjalë metaforike. Këtë lloj metafore poeti ka prirje ta ndërtojë kryesisht përmes disa shprehjesh të stërmoçme burimore që shpesh marrin atributet e arketipeve, siç i përmendëm pak më lart në kontekstin e ndërtimit të poetikës nga ky autor me fjalë unikale.
Sintagmë metaforike: mish i gjallë, pyll fshehtësie, muzikë pagjumësie, gërranë a kaltëruar, hije të purpurta, pasqyrë diellore, shesh i shkretë, uji i zi, këmishë e lëkurës, flatra të gjymta, stërkala pikëllimi, heshtje të kaltra, qielli i arnuar, uji i vdekur, flatrat e shogura, duar të gjymta, ylli i zhgërryer, pasqyrave të mbira, galaktikave të dehura, pina syskuqura, kujtim ujor, hënë e shogur, sfinks i verbuar, zemër e verbër, gjarpër i zi, trëndafil i zi, ritmi i këputur , shiu i zjarrtë, rreshk i etjes, arkivol gjelbërimi, hidër mllefi, fontanë etjesh, zhur i zi, etj.
Sentencë metaforike: Për fjalën që na pret te varri, këmishë të çmendur të mbërtheva, dhe një zog të bëhesha në johapësirën e ankthit tënd, e në fytyrën e madhe të vetmisë lëmë gjurmat e dhëmbëve të rënë, fytyrën tonë të vetme me duar të gjymta lamë, dalin mija pina syskuqura dhe enden galaktikave të ankthit, tash e vë majë gjuhës shpirtin e shenjës së mirë, mes dy dhembjeve të mia çeli trëndafili yt i zi, unë ulem në gur dhe pres të shtie rrënjë, kërthiu që çirrej nënë urë tambël të zi i jepte një valë etj. Këto metafora të zgjeruara në sentencë shndërrohen në metonimi.
Ky libër, duke qenë një përzgjedhje nga opusi i poetit, mund ta konsiderohet një antologji personale, i shkruar bukur me rekuizita të shumta tropesh e figurash stilistike, me një stil të lartë (eliptik), me një gjuhë të pasur e të pastër, me një simetri në strukturë, që si e tillë mund të konsiderohet prurje në letërsinë shqipe që i jep autorit tiparet e një poeti klasik (kështu e cilëson edhe doajeni i kritikës sonë, dr.Ibrahim Rugova). Ky libër tashmë ka edhe një të mirë, lexohet edhe në gjuhën e përkryer të Gëtes, i përkthyer bukur nga miku ynë i letërsisë, Hans - Joachim Lanksch, që njëherit e ka shkruar edhe pasthënien e tij.
Për në fund, pas leximit të këtij libri, na imponohet thënia e të madhit Borhes se: "Poezia e përsosur nuk duket e çuditshme, ajo duket e pashmangshme", andaj ky libër duhet vënë në këndin e librave të preferuar e të merret në dorë sa herë të na marrë malli të lexojmë poezi të bukur...

Frankfurt, tetor 2014

Faqja e parë

Montag, 21. Juni 2021

Sythat metaforik si ajkë poetike

Shumëkuptimësia semantike e semiotike e një libri

Poetika e reflektimeve emocionale

Një libër i pashmangshëm